udaberria

                                        UDABERRIA

Udaberriak  Martxoaren  21etik Ekainaren 21arte irauten du .Udaberri  sarreran  ordua aldatzen dugu

eta egun luzeak izaten  dira .Oso  urtaro polita da. Loreak, zuhaitzetako fruituak, eta landareak jaiotzen dira.

Tenperaturak epelak dira. eta jendeari asko gustatzen zaie  urtaro hau.                                                
                                    
OLATZ IBARGOIEN.

UDABERRIA

                                                                      UDABERRIA

udaberrian eguzki-argiko ordu bat geihago dago. Landareak hazi egiten dira.
Udaberrian mendira joatea oso polita da, dauden bistengatik.
zuhaitzei loreak hazten zaizkie eta gero frutak hazten zaizkie.
Udaberriaren ia egun guztietan manga motzez igarotzen ditu ia jende guztak.
Udaberrian erleak eztia egiten hasten dira.




beñat oiartzun

UDABERRIA

                                                          UDABERRIA

Udaberrian eguraldi guztiak egiten ditu,eta gero pazkoa eguna etortzen da,gero aste santua etortzen da,eta aste santuan jendea oporretara,joaten da.81 egun ditu udaberriak. Azkenik uda etortzen da.                                                                                                                                                                           


IBAI.L

UDABERRIA

                                                           UDABERRIA
Udaberria martxoaren 21ean hasten da eta ekainaren 21ean bukatzen da.Udaberrian loreak landareak  hazten hasten dira.Udaberrian bero handiago egiten du neguan baino euri gutxiago egiten du eta eguzkiak geiago

berotzen du. Batzuetan hondartzara joan zaitezke mendira bazkaltzera eta eguna pasatzera buelta bat ematera eta txirrindan ibiltzera.
Iker sierra.

UDABERRIA

Udaberria lau urtaroetako bat da.Martxoaren 21ean hasten da, eta ekainaren 23an bukatzen da.
Udan bezala, egunak 12 ordu irauten dute. Udaberria hasten denean landare berriak jaiotzen dira. Normalean urtaro honetan eguraldia epela izaten da.Txoriak berriz itzultzen dira,neguan beste toki epelagotan egon direlako.

Lorena Olabera

UDABERRIA

UDABERRIA

Txoriak kantatzen ekaina aldean hondartzan oporretan

etab.

Mutikoak futbolean jolasten pistinan banatzen momentu hona hori egiteko.Lurrera botatzen bazarete nabaritzen da bero hori UDABERRIA dela eskola bukatzen da, san mamesen sufritu gabe egoten da, ai UDABERRIA ze ongi egoten den sekulakoa da.

Kalean jolasten egoten nahiz kaleko lagunekin Aitor,Jon,Telmo,beste Jon,Asier etab.

EKAIN

UDABERRIA

                                                            UDABERRIA

Urteko urtaro bat da.
Urtea 4 urtaro ditu.

Udaberrian animaliak beraien kabietatik ateratzen dira, Txoriak , hartzak , Azeriak...
Eguraldia hobetzen joaten  da eta horregatik loreak ateratzen  joaten dira.
Egunak luzeaagoak egiten joaten dira.

Ekaitz Gómez.

                                                   UDABERRIA

Udaberria oso polita da,loreak, landareak...ateratzen direlako eta dena politagoa delako.Udaberria Martxoaren

21ean hasten da eta Ekainaren 21ean bukatzen da.Oso urtaro polita da,bero handia ez du egiten,udaberrian ordu bat gehiago haurreratu behar dira erloju guztiak.Negu eta udaren artean gertatzen dena da.Udaberrian txoriak eta animali guztiak pozik daude,zuhaitzen fruitoak eta landareen loreak ateratzen dira.Hiru hilabete ditu Apirila, Maiatza eta Ekaina.

  

udaberria Iñaki

                                                     UDABERRIA

Lau urtaroetako bat da. Eguraldi ona eta txarraegiten du, eguzkia eta euria,fruta gehienak daude.Udaberrian nere Aitaren eta nere lagun askoren urtebetetzea da.

ETA OPILA EGUNA O ZEOONAAAAAAA!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Zuhaitzak osto eta loreak hazten zaizkie.

Hondartzara joaten hasten gara eta mendira joateko espeziala!!!!!!!!!!!!!!

Udaberrian nere ama,aita,nere arreba, amona eta aitonarekin jaizkibelera joan ginen nere aitonaren landroberrean,opila jatera itsasondoan,oso polita zegoen itsasoa eta erdi erdian belero bat.

MIEL OTXIN

Miel otxin lantz herriko iñauteritako pertxonai bat da. Berak 3mietro neurtzen ditu,eta bere arropa

onelakoa da... kapela pikoduna, alkandora,galtza

urdinak,gerriko gorra eta gomazko abarketak

janzten ditu. Astelenean eta asteartean ateratzenda festan. Eta egun bakoitzean antzezpen

jakin bat jokatzen ,eta egun bakoitzean bere

bidea egiten.

Amaieran miel otxinek dantza egiten du suaren inguruan eta festa bat antolatzen da.

.

ZIRIPOT

Ziripot Nafarroako iparralde inauterietan ikus daiteken pertsonai bat da.

Ziripot gorputz eta zango oso-oso-oso lodiak ditu.Zakuzko galtzak eta alkandora ditu,barrutik lastoz beteta egoten da loditasona emateko.Aurpegia zapi batez estalita darama,eta buruan kapela izaten du.Eskuan pago makil batekin ibiltzen da.

Oso baldarra da eta nonain erortzen da.

Pertsonai hau,ibilbidean zehar lurrera erortzen eta altxa ibiliko da.Zaldikok lurrera eraso egiten dionean erortzen da,gehienetan hankaz gora nahiko barregarri.Txatxoek,berriz lurretik altxatzen lagunduko diote,bere loditasunarengatik ezin da altxa bere kabuz.Asteleheneko ibilbidean agertzen da;astearteko eginkizunetan ez da agertzen.

                                                               MAIALEN DE PABLOS

ZIRIPOT

ZIRIPOT  Ziripot Nafarroako iparralde inauterietan ikus daiteken pertsonai bat da.  Ziripot gorputz eta zango oso-oso-oso lodiak ditu.Zakuzko galtzak eta alkandora ditu,barrutik lastoz beteta egoten da loditasona emateko.Aurpegia zapi batez estalita darama,eta buruan kapela izaten du.Eskuan pago makil batekin ibiltzen da.  Oso baldarra da eta nonain erortzen da. Pertsonai hau,ibilbidean zehar lurrera erortzen eta altxa ibiliko da.Zaldikok lurrera eraso egiten dionean erortzen da,gehienetan hankaz gora nahiko barregarri.Txatxoek,berriz lurretik altxatzen lagunduko diote,bere loditasunarengatik ezin da altxa bere kabuz.Asteleheneko ibilbidean agertzen da;astearteko eginkizunetan ez da agertzen.

gazta

GAZTA

Gazta esnea gatzatuz egindako elikagai solido edo erdi-solidoa da. Esnea gatzatzeko, gatzagi naturala edo ordezkoren bat gehitzen da. Gatzagiak dituen bakterioek esnea azidotzen dute, eta sortzen dituzten konposatuen arabera, gaztaren testura eta zaporea desberdinak izango dira. Gazta batzuek lizuna ere izaten dute, bai kanpoaldeko azaleran eta baita barrualdean ere. Gaztagintza da produktu honen ekoizpena, eta ekoizlea gaztagileada.

Ehunka gazta mota daude. Mota eta zapore desberdintasunak, esnearen jatorriagatik, bakteria eta lizun espezie desberdinak erabiltzeagatik, esnearen esnegain kopuruagatik, ontze denboran eman daitekeen desberdintasunagatik eta prozesuan jasandako tratamenduengatik izaten dira. Beste faktore batzuek ganaduaren elikadura eta belar eta espezia zaporetsuak gehitzea izan daitezke, edota gazta keztatzea. Behi,ardi,ahuntz,bufalo,gamelu edo beste ugaztun baten esnea erabiliz egitenda
gazta.Lehendabizi esnea berotzen da eta gatzagia hausnarkarien urdaietik ateratzen den gai bat botatzen zaio.horrela,esnea gatzatu eta bi gaitan banatzen da: trinkoa, mamia,eta isurkaria,gazura. Gero,mamiari gatza eman eta gazur guztia kentzen zaio.O ndoren,mami xukatua moldeetan jarri etaprentsatu egiten da. Azkenik,gazta egiten da,hau da,zahartzen uzten da. Tartak egiteko,jateko etab.
Gaur egun gazta asko jaten da.  iker  sierra

                             URREA

Mendez mende urrea diru gisa, balioen gordailu gisa eta bitxigintzan erabili da. Metal preziatu hau pipita edo garau moduan agertzen da arroketan, lurrazpiko zainetan eta biltegi alubialetan. Urrea dentsoa, biguna, distiratsua eta ezagutzen den metalik xaflakor eta harikorrena da. Urre puruak kolore hori distiratsua dauka.

Erabilera industrial modernoari dagokionez, hagin-konponketan eta elektronikan erabiltzen da, besteak beste, oxidazioaren aurrean oso erresistentea delako gehien bat.
Kimikoki, urrea trantsizio-metal tribalente eta unibalentea da. Ez du erreakzionatzen konposatu kimiko askorekin, baina kloroak, fluorrak, aqua regia-k eta zianuroak eraso egiten diote. Urrea ez da disolbatzen azido nitrikotan (zilarra eta metal basikoak bai); hain zuzen, ezaugarri horixe da urrea birfintzeko teknika baten oinarria. Azido nitrikoa urrearen presentzia baieztatzeko erabili izan da, eta lagunartean erabiltzen den "azidoaren testa" terminoa, zerbaitek benetako balioa daukala adierazteko erabiltzen dena, hortik dator.

Ekonomian

Ekonomian, urre-patroia diru-sistema bat da, non dirua zenbatzeko kontu-unitatearen balioa (txanpon eta billeteen balioa alegia) urre kopuru jakin bati buruzkoak diren. Horrela, txanpon eta billete oro dagokion urrearekin truka daiteke nazioko banku zentralean. Diru-politikan sistemak dakartzan ondorioak zuzenak dira: diru-igorpen berri oro dagokion urrea du bere oinarrian eta urre-patroiaren mendean dauden bi dibisak trukaneurri egonkor bat izango dute adierazten duten urrearekiko trukaneurriari esker, urrea erreferentzia nagusia eta nazioarteko diru bilakatuz horrela. Egun, ez dago herrialderik urre-patroia erabiltzen duenik bere diru-sisteman baina XIX eta XX. mendeetan munduan nagusi izan den sistema izan da, bitartean gorabehera anitz jasan baditu ere.

TALOA

Taloa ogi zapal mota bat da, arto irinez egindako orea eta xafla borobilean eskuz zabaldu ondoren, txapan egosten den antzinako euskal jakia.

Jarri artirina ontzi zabal batean, artirina baztertuz erdian zulo bat egin eta erantsi pixkanaka ur beroa, gatz pittin batekin. Erantsi ura, irinak eskatu bitartean. Landu eskuekin. Busti trapu bat urarekin eta estali orea 30 minutuz.

Atera esku-pilota tamainako bolak eta kolpatu, pixkanaka, ostia biribil eta fin-fina bihurtu arte. Zartatzen bada, lasai: landu gehiago.

Jarri zartagina su bizian. Gorritu taloa alderdi bietatik, tolestu aurretik, ipini bertan txorizo egosia, gazta guria, antxoa gaziak, eztia, txistorra... AU DA TALOA¡

ZIRIPOT

Nafarroako iparraldean, Lantzen ,gaur egun arte bizirik iraun dute inauteri jaiek. Inauteri horretan, besteak beste, bada pertsonaia ospetsu bat, Ziripot izenekoa.

Honela janzten du pertsonaiak: gorputz eta hanka izugarri potolo dauzka.
Zakuzko galtza eta alkandora eramaten ditu, barrutik laztoz beteta du loditasuna emateko.Aurpegia zapi batez estalia du eta buruan kapela bat izaten du. Eskuan pago makila bat eramaten du. Oso baldarra da eta ia beti erortzen da.
Pertsonaia honek, ibilbidean zehar lurrera erori eta altxa ibiltzen da.
Zaldikok eraso egitean erortzen da, gehienetan hankazgora erortzen da.Txatxoek, berriz lurretik altxatzen laguntzen diote.
Asteleheneko ibilaldian agertzen da bakarrik. Astearteko eginkizinetan ez da agertzen.



Iker Rodriguez
5.B

HARTZA

                                                                HARTZA

Hartza, Nafarroan Arizkunen inauterietan ateratzen den pertsonaia bat da.

Oso potoloa da eta bere gorputz osoa estaltzen duen larruzko jantzia darama.

Inauterietako lehen egunetik azkenera ateratzen da, bere zaintzaileak kate batekin darama eta asko tiratzen dionean bultza egin eta lurrera botatzen du eta askatzea lortzen dionean korrica alde egitendo eta ahal duen jende guztiari bultza eta arramazka egiten dio.

Bukaeran zerbait oso txarra egin badu tabernako ganbaran giltzapetzen diote.

OGIA

Ogia zerealen irina eta urarekin egin ohi den oinarrizko elikagaia da.
Aintzin arotik ezaguna da eta legamiaren sarrerak sekulako iraultza eragin zuen.
Ogia, latinetik “pannus”, masa zuria esan nahi du. Oinarrizko elikagaia izan da gizakiarentzat, historiaurretik abiatuta. Uste da, harri baten gainean edo sutan egiten zen ore baten antzekoa zela. Ogiaren eboluzioa, hiru bide gertagarrietatik partitu zuela uste da: lehenengoa, elementu mekanikoen aurrerakuntzak (errotak…); bigarrena, legamiaren mikroorganismoen hobekuntza; eta azkenik, labeen eboluzioa.


Seguruenik, lehenengo ogiak ezkurren irinarekin egongo ziren eginak. Badakigu, egiptoarrek duela urte asko hasi zirela ogia egiten, eta geroago, legamiatzea kasualitatez (hori uste da) aurkitu zela. Hebrearrek jaten zuten ogia, ez zuen inolako legamiarik, Biblia liburuan aipatzen den bezala, horri esker baitakigu. Erromatarren dieta, oliba eta ogiz horniturik egotea oso arrunta zen, eta eguneroko garia, errotatxoetan eskuz txikitzen zuten. Ejertzito erromatarrean borrokatu ziren gizon batzuk, ogiaren kontsumoa mantendu zuten, eta bertatik populazioaren beste sektoreetara iritsi zen, elikagai ezagun batean bilakatuz. Inperio honek egin zuen ogiaren erabilpenak, gariaren komertzio eta landaketak ekarri zituen. Erroma
erortzearekin, ia Europa osoa, garirik gabe geratu zen, esportazioak asko urritu baitziren. Ogiaren hedakuntza handiaren proba bat, “lady” hitza da, zein ingelera zaharrean “ogia oratzen duen pertsona

Ekain Zabalo

OGIA

                                                                   OGIA

Ogia zerealen irina eta urarekin egin ohi den oinarrizko elikagaia da.
Ogia forma esberdinetakoa izan daiteke eta batzuk zerealak dituzte.Txinatarrek arroza jaten duten bezala,Europa, Ekialde Hurbilean, India eta Ameriketan, ogia erabiltzen da.
Irina eta ura ogiaren osagaiak dira.
Ogia erromatarrek asmatu zuten,XX mendean gero ogi beltz edo integrala zabaldu zen.
Osagai guztiak nahastu, gatza ezik. 30 minutuko autolisia egin, gatza gehitu, nahastu, mahai gainera atera eta oratu. Suabe suabe, gozo gozo, eta prisa barik oratu nuen. 10-12 minutu, tarteka atsedenalditxoak emanez.

Olioztatutako bol baten sartu eta hiru orduko hartzidura eman nion, ordu betero tolesdura bat eginez. Boleatu, 10 minutu erlaxatzen utzi, formatu tentsioa emanez eta bannetoian sartu. Berandu zenez hozkailura sartu nuen.

Handik 12 ordura hozkailutik atera eta labea martxan jarri nuen. 260ºra heldu zenean, ura sutan ipini, orea bannetoitik atera, taxuak eman, labean sartu eta ura irakiten behealdean nuen ontzi batera bota.

Labea amatatu eta tenperatura 200ºra heltzen ari zenean berriz piztu nuen. 15 minutu geroago ontzia atera, eta ordu erdi beranduago ogia egina zegoen. Labea amatatu eta bertan beste hamar minutu inguru laga nuen.

Janarietan erabiltzen da produktu hau.

AIXA.

Miel Otxin

Miel Otxin Lantz-eko iñauterietako pertsonaia bat da. Kapela pikoduna darama, koloretako alkandora, galtza urdinak, gerriko gorria eta gomazko abarkak jazten ditu. 3m inguru neurtzen ditu. Astelehenean eta asteartean ateratzen da festan Lantz-en egun bakoitzean antzezpen jakin bat jokatzen, eta egun bakoitzean bere ibilbidea egiten du. Amaieran Miel Otxinek dantza egiten du suaren inguruan, eta festa bat antolatzen da. Telmo Salmerón

OGIA

Ogia zerealen irina eta urarekin den oinarrizko elikagaia da. Aintzan Arotik ezaguna da eta legamiaren sarrerak sekulako iraultza eragin zuen.
Normalean erabiltzen diren irinak honako hauek dira:  garia, arroza, patata eta soja. Fruitu lehorrak ere erabili daitezke. Uraren ordez esnea, edo garagardoa ere erabili daitezke.
Gatza eta espeziak ere bota ahal zaizkio zapore hobea emateko.
Txinatarrek arroza jaten duten bezala, Europa, Ekialde Hurbilean, India eta Ameriketan, ogia erabiltzen da. Ogia, zalantzarik gabe, ezinbesteko laguntzailea da bazkarietan, saltsen lagungarri gisa edo pintxo eta ogitartekoetan, bakarrik ala lagunduta, eutsi ezineko tentaldia baita. Zerealen irinaz, urez eta gatzez landutako ore batean oinarritzen da, batzuetan legamiaz laguntzen dena punttu apatza emateko. Zerealik erabiliena, garinez eginiko irina den arren, zekale, garagar, arto, arroz etab. –ez eginiko irinak erabiltzen dira baita ere.

MAIALEN DE PABLOS

ZALDIKO

Zaldiko Nafarroako Lantzeko inauterietako pertsonaia da.

Zaldikok buruan lastozko txapela darama eta aurpegian

zapi zuria darama.Soinean kamixeta zuria,eta 

zazkuzko alkandora daramatza.Gerrian zurezko zaldia

(Zalmantzaina baino xumeagoa) darama.Anketan galtza urdin ilunak,galtzerdi zuriak, eta zapata beltzak daramatza.

Ibilaldian zehar lau ferratzaileetaz ies egitea (ferratua ez izateko) da, bestalde bere indar guztiak biltzen ditu Ziripoten kontra.

Begoña Urteaga

Ziripot

Ziripot Nafarrako iparraldean,Lantzen dagoen pertsonai nagusi bat da.
Honelakoa da pertsonai honen janzkera:
Gorputz eta zango izugarri lodiakditu, loditasuna emateko.
Aurpegia zapi batez estalita darama,buruan kapela bat dauka jantzia,eskuan pago makila du eta zakuzko galtza eta alkandora.
Asteartearteko eginkizunetan ez da agertzen bakarrik astelehenetan eta beti erortzen da.
Lide Vazquez

TXOKOLATEA

Txokolatea kakaoan oinarritutako elikagairik ezagunena eta hedatuena da, bere zapore, egitura eta kolore bereziak direla eta.Txokolatearen benetako kolorea beltza da, baina beste kolore batzuk ere  badaude adibidez:Txuria, marroia...

Txokolatea osagai hauez egina dago:Azukrea, kakaoa, almendrak etab.

Txokolatea amerikatik datorrela dakigu, baina ez dakigu oso zehazki nondik. Batzuek esaten dute Amazonas ibaitik datorrela eta beste batzuek Mexikoren hego-ekialdetik.Baina badakigu han bizi ziren tribuek erabiltzen zutela edariak egiteko.Txokolatezko garagardo moduko bat egiten zuten txokolatearen pulpa fermentatuz.Edari honek, funtzio ritual moduko bat zuen eta seguraski ezkontzetan edaten zen. Geroago, Maiak, Aztekak eta Olmegak jaten hasi ziren kakauzko aleen pastarekin eta txilirekin prestatuta.Txokolatea erregetzarentzat izaten den edarik gogokoena zela  esaten zuten zibilizazio horiek eta txokolatea elikagai indargarri bat zela.Txokolatea ere artoaren irinarekin, txilirekin eta eztiarekin nahastu ahal zen.

Txokolatea lehenik dastatu zuen europarra Kristobal Kolon izan zen bere laugarren bidaian. Espainara eraman zituen txokolate ale batzuk errege katolikoek dastatzeko baina bere zapore mingotsaren ondorioz, ez zuen hainbeste arrakasta izan. Hernan Cortes, Amerikatik bueltatzean, hainbeste gustatu zitzaionez, berarekin Espainara eraman zuen eta Espainako gortean sartu zuen. Urteak pasa ahala Europa osotik hedatu zuten.
Azukrearen gehiketa
Azukrearen gehiketa, Mexikoko komentu batean edota Zaragozako monastegi batean eman zela esan ohi da.
Europako eskaera
Europan, kakaua txigortu, azala kendu eta birrindu ondoren, azukre askorekin eta kanelarekin nahasten zuten. Ez zuten erabiltzen pastelak egiteko baizik eta edariak prestatzeko. Europan, gizarteari asko gustatzen zitzaion txokolatea eta gero eta eskaera gehiago zegoen eta txokolate industriak konpetentziaren eraginez, almidoia gehitzen zioten eta edreilu errautsi pixka bat ipintzera iritsi ziren kolorea emateko.
Lehendabizi, kakao aleak bildu eta sailkatu egiten dira.Ondoren, ale horiek txigortu eta eho egiten dira.Azukrea edo eztia eta, batzuetan, esne kontzentratua nahastu eta ore likatsu bat lortzen da. Ore hori, makina berezi baten bidez moldeetara isurtzen da. Hozten utzi ondoren, txokolate aleak prest daude aluminiozko paperez estaltzeko. Karbonidratoetan aberatsa da eta gorputzak berehala bereganatzen ditu txokolatearen kaloriak. Horregatik, zenbait kirolarik ariketa asko egin behar dutenean txokolatea jan ohi dute.Txokolatea oso janari gozoa da.Txokolatearekin tartak, bomboiak, edariak...egiten dira.
Alaitz Vazquez

Ziripot

Ziripot Lantzeko pertsonaia famatu lodi bat da.

Hauxe dugu pertsonaia Honen janzkera: zakuzko galtzak eta alkandora daramatza, barrutik lastoz beteta potoloagoa emateko. Aurpegian zapi bat darama eta buruan kapela eraman ohi du. Pago makila darama eskuan.

Pertsonaia hau erori eta erori egongo da ibilaldi osoan zehar.

Beñat Oiartzun
5.B

zaldiko

ZALDIKO

Zaldiko Lantzeko inauterietako pertsonaia da onelakoa da bere janzkera:

Buruan lastozko kapela darama, aurpegia zapi batez estalia du,gorputzean zakuzko txaleko bat darama gerrian egurrezko zaldi bat du, galtza urdinak ditu etaalkandora txuria. Fisikoki normala da.

Eguerdiko 12:00 etan hoiu bat eginez ateratzen da, bere funtzioa ferratzaileez hies egitea da ferrak ez jartzeko eta Ziripot lurrera botatzea da. 


Unai Fernandez Urroz

ZIRIPOT

Lantzen inauteriko festetan, bada pertsonai ospetsu bat Ziripot izenekoa.

Bitxia, lodikotea eta oso baldarra da, nonahi erortzen da.

Aurpegia zapi batez estalia dauka, buruan emakumezko kapela darama, pago makila eskuan eramaten du eta zakuzko galtzak eta alkandora ditu.

Jaialdietan, Zaldikok eraso egiten dionean, Txatxoek altsatzen laguntzen diote, baina berdin berdin beti erortzen da.

Astearteko eginkizunetan ez da kaletik agertzen, astelehenetan berriz, bai.

Lorena Olabera

ZIRIPOT

ZIRIPOT

Nafarroako iparraldean, lantzen, gaur egun arte bizirik irun dute iñauterietako pertsonai nagusi bat da.

Honelakoa dugu pertsonai honen janzkera:zakuzko galtza eta alkandora ditu barrutik laztoz beteta,loditasuna emateko.Aurpegian zapi zuri bat darama eta buruan laztozko kapela,eskuan pago makil bat darama.

Pertsonai hau, ibilbidean zehar zaldikok lurrera botatzen dio eta txatxoek ziripoti altzatzen laguntzen diote.

Ekaitz Gómez

ZIRIPOT

Lantzeko inauteriko pertsonaia da.

Lastoz beteriko zakuak daraman gazte bat da. Honekin lodi eta komiko itxura hori eman nahi zaio. Hala ere, kolpeetatik babesteko ere bada. Makil luze erabiltzen du ibiltzeko. Aurpegia estalirik darama eta emakume itxura ematen dion kapela (beti ez).Oso potoloa da eta nonai erortzen da.

Zaldiko, Miel Otxinekin batera inauteriko pertsonai esanguratsuenak dira. Herriko kaleetan barrena batetik bestera daramate. Zaldikok eraso eginda lurrera erortzen da eta beste pertsonaiek zutitzen laguntzen diote trufa eta arrain artean.
Enara Diez

Enara Diez 

ZIRIPOT

ZIRIPOT

Nafarroako iparraldean, lantzen, gaur egun arte bizirik irun dute iñauterietako pertsonai nagusi bat da.

Honelakoa dugu pertsonai honen janzkera:zakuzko galtza eta alkandora ditu barrutik laztoz beteta,loditasuna emateko.Aurpegian zapi zuri bat darama eta buruan laztozko kapela,eskuan pago makil bat darama.

Pertsonai hau, ibilbidean zehar zaldikok lurrera botatzen dio eta txatxoek ziripoti altzatzen laguntzen diote.

Ekaitz Gómez

SOKA

Soka, estuki kiribildutako landare zuntz luzearekin egindako materiala da. Hiru soka mota daude: soka kiribildua, soka kortadua eta mendizaleen soka. Malgua eta sendoa da. Zuntzak egiteko erabiltzen diren landareak hauek dira: Kalamua, lihoa, kotoia, agabea etab. Aurre istoriako garaietan gizakiak dagoeneko erabiltzen zuen. Aurkitu diren soken aztarna zaharrenak (duela 4.000 urte) sokak egiteko lehenengo makina asmatu zuten.

Fabrikazio zaila da horretarako bastidore bereziak erabiltzen dira. Horietan zuntzak jartzen dira eta gero makinaren laguntzaz, zuntzak kiribiltzen dira.

Soka, ehizarako, bultzatzeko, tiratzeko, lotzeko, mendietara igotzeko etab. erabili da betidanik. Jatorrizko soka, soka kiribildua da. Gaur egunean egiten eta erabiltzen diren soka asko dagoeneko ez dira landare zuntzekin egiten, hau da, zuntz artifiziala erabiltzen da (nylona, poliesterra...).

Enara Diez 

KORTXOA

25 zentimetroko oskola egiten zaio enborraren inguruan, eta horixe kentzeko garaia heldu zaie lanbide antzinako horretan aritzen direnei. Kortxoa egiteko erabiltzen dute gero.Dom Pèrignon fraideak aurkitu zituen material bikain horren dohainak.

Artelatza 25 urterekin heltzen da helduarora, eta orduan kentzen diote azal nerabea, zimurrez eta arrakalaz betea, gorabeheratsua eta enborrari gogotik atxikia. Bere burua biluzik ikusten duenean, berriz ekiten dio azalez janzteari, baina bederatzi urte behar izaten ditu guztiz estaltzeko. Izerdia mugitzen hasten denean, enborra ukitu ere egin gabe zuritzen dute arbola . Indarrez, trebetasunez eta errespetuz, goitik behera josten dute arbola aizkorekin; ebaki bertikal eta garbia bilatzen dute, horrela lortzen da-eta kortxo fina, erregularra eta homogeneoa. 150 urtetan hiltzen da artelatza, zahartuta, baina mende eta erdi luze horretan, etengabe ibiliko da jantzi-erantzian.

    Ordu erdi behar izaten dute ateratzaileek zuhaitza zuritzeko. Zatitzaileari ematen diote gero txanda, eta hark, tira edo zerrenda txikietan zatituko du artelazkia, errazago garraiatu ahal izateko eta leku txarren batetik ez apurtzeko. Metatzaileak pilatzen ditu zerrenda horiek, eta garraiatzaileak kargatzen. Zama kamioietan jarri ondoren, fabriketara abiatzen dira, non eguneroko lanarekin egiten dieten aurre kortxoa ordezkatu nahi duten alternatiba sintetikoei.

Kortxotik ateratzen diren produktu guztietatik, tapoia da baliotsuena, eta horri esker bizi da kortxoaren industria. 600 enpresa inguru aritzen dira jardun horretan , eta 3.000 laguni ematen diete lana. Transformatze-prozesua zaila eta mekanizatua da, gero eta lehia handiagoa dago, eta merkatu berriak ere sortzen ari dira. Portugal da inportatzaile nagusia, Frantzia ondoren eta Alemania gero, eta indar handia hartzen ari dira Txile eta Hegoafrika ere, ardoari gero eta estimu handiagoa diote-eta herrialde horietan.

Kortxoak egitura eta osaera kimiko bereziak ditu, eta dohain ugari ematen dizkio horrek. Material arina da, elastikoa, bero handiak jasateko gaitasuna du, erraz erabiltzen da, isolatzaile ona da eta, gainera, guztiz naturala eta birzikla daitekeena. Kortxo mota bat baino gehiago daude, eta zein erabiltzen den, horren araberakoa izango da, nagusiki, tapoiaren kalitatea. Ongi kontserba dadin, bi aldiz egosi behar izaten da. Kortxoak ur gehiago hartzen duelarik, handitu egiten zaio bolumena, eta halaxe eramaten dute sotoetako biltegietara; astebetez edukiko dute han, eta zatitzea izango da hurrengo urratsa. Xafla zirkular batekin moztu, eta kortxo-tirak edo -zerrendak aterako dituzte, tapoiak izango duen neurria baino zertxobait zabalagoak. Prozesua amaituta, bereizi beharra izaten da gero, hau da, tapoi akastunak alde batera utzi eta erabilgarriak hartzen dituzte. Tapoitarako balio ez dutenak beste prozesu batzuetara bideratzen dituzte, eta kortxo horrekin, erlauntzak egiten dituzte, isolatzaileak, parketak eta eraikuntzako beste elementu batzuk, ibilgailuen junturak, oinetakoak, papera eta moda-modan dauden ehunak ere bai. 

Jon Zubieta 

 

ZAKU ZAHARRA

Nafarroan , Lesakako iñauteritako pertsonai bat da Zaku Zaharra.

Honelakoa dugu pertsonaia honen janzkera:

Pertsonaia honek zakukiz estalia dauka gorputza.Jantzi honen azpian lasto edo sarale ugari eramaten dute , eta hori esker itsura harrigarria daukate. Aurpegia zapi batez dute estalia , begi eta ahoaren parean zuloak dituzten zapiak. Puxika bana daramate eskuan. Banan-banan joaten dira ilaran,le,ie,ie oihuka.

Herriko kale guztiak korritzen dituzte honela. Kalez kaleko ibilaldi honetan Mairuen laguntza izaten dute. Mairuek kolorezko ehun zatitxoz izaten dute estalita gorputza.

Gaueko hamarretan heltzen dira herriko enparantzara Zaku Zaharrak. Enparantza erdian burdinezko barra bat dago albo batetik bestera, eta hari eusten diote. Une hortantxe herriko ume eta neska-mutikoek gainera egiten diete salto, Zaku Zaharrok lurrera botatzeko. Zakuetatik ere tira egiten diete eta hauetariko askok eta askok beren zaku jantziak galtzen dituzte , eta , ondorioz , saralea zabaltzen da alderdi guztietara. Umeak , orduan , hasten dira saraleaz jolasten , elkarri botatzen diotela.

Jon Zubieta

 

Txokolatea

Txokolatea kakaoan oinarritutako elikagairik ezagunena eta hedatuena da, bere zapore, egitura eta kolore bereziak direla eta. Txokolatea kakao zuhaitzaren fruitu hartzitu eta txigortua erabiliz ekoizten da. Zapore mingotsa du. Ondoren, azukrea eta beste osagai batzuk erabiliz, gozotu eta barra forma eman edo edari moduan prestatzen da (txokolate urtua, beroa edo hotza). Hau zen aztekek eta lehen kontsumitzaile europearrek txokolatea hartzeko zuten jatorrizko era.

Txokolatetik nocilla izeneko produktu erdi likidoa ateratzen da eta biak hamaiketako eta ogitartekoetan jartzeko erabiltzen dira. Normalean umeei asko gustatzen zaie eta horregatik normalean etxeetan ugari egoten da.  

   

Telmo Salmerón

TXOKOLATEA

Txokolatea kakaoan oinarritutako elikagairik ezagunena eta hedatuena da, bere zapore, egitura eta kolore bereziak direla eta.

Berez txokolatea beltza da azukre gabekoa, ez da oso gogorra puskatu daiteke eta.Aldaketak egin ondoren, txokolatea marroia, zuria eta beltza omen da. Oraingo txokolatea, azukrearekin egiten da ez antzinan bezala azukre gabekoa zelako.

Txokolatea kakaoz, azukrez, kanelaz eta beste osagai batzuekin egiten da.

Txokolatea amerikatik datorrela dakigu, baina ez dakigu oso zehazki nondik. Batzuek esaten dute Amazonas ibaitik datorrela eta beste batzuek Mexikoren hego-ekialdetik. Baina badakigu han bizi ziren tribuek erabiltzen zutela edariak egiteko. Txokolatezko garagardo moduko bat egiten zuten txokolatearen pulpa fermentatuz. Edari hau, funtzio ritual moduko bat zuen eta seguraski ezkontzetan edaten zena. Geroago, Maiak, Aztekak eta olmekak jaten hasi ziren kakao aleen pastarekin eta txilirekin prestatuta. Txokolatea erregetzarentzat izaten zen edaririk gogokoena eta esaten zuten zibilizazio horientzat txokolatea elikagai indargarri bat zela. Txokolatea ere artoaren irinarekin, txilirekin eta eztiarekin nahasten zen.

Txokolatea lehenik dastatu zuen europarra Cristobal Colon izan zen, bere laugarren bidaian. Espainara eraman zituen txokolate ale batzuk errege katolikoek dastatzeko baina bere zapore mingotsaren ondorioz, ez zuen hainbeste arrakasta izan. Hernan Cortesi, amerikatik bueltatzean, hainbeste gustatu zitzaionez, berarekin espainara eraman zuen eta espainako gortean sartu zuen. Urteak pasa ahala europa osotik hedatu zuten.

Lehenbizi, kakao aleak bildu eta sailkatu egiten dira. Ondoren, ale horiek txigortu eta eho egiten dira. Azukrea edo eztia eta, batzuetan, esne kontzentratua nahastu eta ore likatsu bat lortzen da. Ore hori, makina berezi baten bidez moldeetara isurtzen da. Hozten utzi ondoren, txokolate aleak prest daude aluminiozko paperez estaltzeko.

Karbohidratoetan aberatsa da eta gorputzak berehala bereganatzen ditu txokolatearen kaloriak. Horregatik, zenbait kirolarik ariketa asko egin behar dutenean txokolatea jan ohi dute.

Txokolatearekin, edariak, pastelak, bonboiak etab. egiten dira.Txokolatea jateko egiten da.

Gaur egun oso famatua da txokolatea, edozein tokitan aurki daiteke.

 Lorena Olabera

Sagardoa

Euskal Herriko edari oso ezagun eta orokortua da, batez ere Gipuzkoa iparraldeko Donostialdea eskualdean: Astigarraga , Hernani, Urnieta eta Usurbil udalerrietan.

Sagarra txikitu eta kupeletan sartzen da denboraldi batean.

Sagardoaren lehengaia sagarra da.

Sagardoa Euskal Herrira noiz ailegatu zen ezezaguna da, ezta sagarrondoaren jatorria herrialde honetan edota atzerritik ekarria den, halere sagarra nahiz sagarrondoa euskaldunon artean oso antzinatik ezaguna delakoaren arrastoak badaude.

Sagar asko artu eta txikitzen dira makil batekin gero kupel batean sartu eta 7-9bat hilabete itxoi , gero sagardoa kupelatik atera eta prest dago edateko.

Sagardoa Sagardotegitan edaten da baina saldu ere egiten da dendetan pertsonak bere etxeetan edateko.

Ekaitz

Sagardoa

Sagardo edo sagarnoa Euskal Herrira noiz ailegatu zen ez da ezagutzen.

Sagarrez egindako alkoldun edaria da.

Alkol gradu txikia du (3ºtik 8º artekoa)eta sagarra artzituz lortzen da.

Euskal Herriko aadari klasikoa da.

Sagardoa egiteko prozesua iraila bukaera urri hasiera inguruan hasten da,sagar bilketarekin.Sagar bilketa azaro erdialderarte iraungo du,sagarra jasota.

Sagarra sagardotegian dagoenean hasiko da sagardoa egiteko prozesua.

Dlarean zapalduta lortukoda muztinoa, xtinian bilduko da eta ondoren upeletara sartu aurretik muztioak bi irakinaldi jasango ditu alkoholikoa bata eta malolaktikoa bestea eta ondoren upelan sartuko da.

Sagardoa urtarriletik apirilera dastatu daiteke.

Iñaki Carracedo

Diamantea

Diamantearen balioa, bere purutasunak, koloreak eta tailaketako ebaketak emana dator; zenbait akatsek, aurpegien ezpurutasunak, zuloguneek eta gisakoek esaterako, izugarri jaisten dute bere prezioa. Badaude diamante koloregabeak eta gardentasun garbi-garbia dutenak, baina beste batzuk, aldiz, arrosa ñabardura leunak, urdinxka edo horixkak dituzte (azken hauek balio gutxiago dute eta Hegoafrikatik etorri ohi dira). Adibidez, Bort izenekoak ere ez du kalitate handirik, hau opakoa da eta aurpegi kurbatuak ditu; ezta karbonatuak ere, kolore beltza baitauka eta ondorioz industrian erabiltzen da batez ere.

XIX mendera arte, India izan zen munduan diamanteak aurkitzen ziren leku bakarra, baina handik aurrera, meatzen garrantzitsuak aurkitu ziren Brasilen eta Hegoafrikan.

XIX.Munduko diamanterik handiena, Cullinan izenekoa izan zen, Hegoafrikan 1905ena aurkitua eta 3.106 kilate (603 g) pisatzen zituen. 9 diamante handi eta 96 txikitan zatitua izan zen (lehenengoen artekoa da 530 kilateko "Afrikako izarra" izenekoa).

Beñat Oiartzun.

PAPERA

Papera material fin bat da, gehienbat bertan idazteko, inprimatzeko edo zerbait biltzeko erabiltzen dena. Elkar furutzaturik dauden landare zuntzek eratzen dute, zelulosak batez ere, bai fisikoki eta bai kimikoki, hidrogeno zubiak direla eta.
Ts`ai Lunek asmatu zuela uste da k.a. 105. urtean. Izena papirotik datorkio, horrela deitzen baitzen paperaren Egiptoko aitzindari bat, bere izen berbera daramaten landaren batzuen fibrekin sortua.
Antzinako Egipton papiroaren gainean idazten zen,eta berau Nilo ibaiaren ertzean oso ugaria zen papiro landarearen zurtoinetik lortzen zen. Europan berriz, erdi Aroan, pergamioa erabiltzen zen bertan idazteko, ahuntz edo akerraren larru landua alegia, tinta jasotzeko prestatua.Zoritxarrez, pergaminoa garesti xamarra zen eta VIII. Mendetik aurrera, bertan idatzitako zerbait lan betirako ezabatuz.
Gaur egun zerbait erabilpenetarako papera material sintetikoz ordezkatzen bada ere, paperak oraindik garrantzi handia du gure eguneroko bizitzan.

Lide Vazquez

INTZENSUA

Intzensua resina naturalez , olio animalez gehien bat egiten den eta erretzen denean ke usaintsu batbotatzen duen produktu bat da.

Aspaldian gizarte txinarrak eta japoniarrak erabili zuen beraien
kulturetarako hau da budismoa.

Kristautasunean era erabili ohi da elizan airean usain ona
botatzeko horretarako “intzensarioa”erabiltzen da.

Lau osagaiei (bejuia,sandalo txikitua,lirio sustraia,eta intzensu
landarea) olio esenzialaren tanta batzuk gehitu eta nahastu beste osagaiekin eskuak erabilita hauts film bat lortu arte. 2 edo 3 intzensu ogi gehitu eta berriro eskuekin nahastu. Gero nitrato
potasioaren 10% gehitu eta 10 intzensu ontzak prestatu eta beste nitrato potasioko beste ontza bat gehitu nahastu hauts txuria guztiz nahastu arte. Gero salitrezko 10% gehitu, tragakantozko kola beste osagaiei gehitu ontzi batean. 
Bustita egon arte. Orea argizariz igurtzitako paper batean jarri
eta kono batzuk egin. Aste bat lehortzen utzi ondoren prest daude.

Gaur egun intzensua etxeetan jartzeko erabiltzen da.

Begoña Urteaga

ESKUPILOTAKO PILOTA

Eskupilotako pilota larruz, hariz eta gomazko pilota gogor batekin egiten da.

Bere ezaugarriak: pilota azkarra, pilota motela, bote altuko pilota etab.

Eskupilotan jolasteko elementu nagusia da.

Pilota aintzinako jokua da, hainbat zibilizazioak izan bait zituzten pilota-jokuak.

Nahiz eta mundu osoan zabaldua egon ia toki guztietan galdu egin zen.

Euskal Herrian bizirik iraunarazi zuten eta arauak aldatu zizkioten.

Eskupilotako pilota egiteko lehen pausoak hauexek dira .

Lehenengo,gomazko pilota gogorra hariz inguratzen da,ondoren larruari forma eman eta harizko bolan josi egiten da,eta bukatzeko eskuarekin forma ematen zaio.

Pilota eskupilotan, trinketan, palan,zesta-puntan etab-etan jolasteko erabiltzen da.

Unai Fernandauf